Ikona św. Ignacego Loyoli została napisana w maju 2009 roku. Napisał ją ks. dr Dariusz Klejnowski-Różycki, rektor Szkoły Ikonopisarskiej «Pantokrator». Została ofiarowana ks. Krzysztofowi Wonsowi SDS, założycielowi Szkoły Wychowawców Seminariów Duchownych Diecezjalnych i Zakonnych, przez 77 uczestników Szkoły edycji 2007-2009 (księży, ojców, braci) jako wyraz wdzięczności za dzieło, które ks. Krzysztof Wons SDS prowadzi, a w które zostali włączeni gromadząc się na Szkole Wychowawców z różnych stron Europy: z Polski, Ukrainy, Białorusi, Albani, Czarnogóry, Czech, Słowacji, Wielkiej Brytanii... Ikona znajduje się w Auli konferencyjnej imienia Ojca Jordana w Centrum Formacji Duchowej Salwatorianów w Krakowie.

Święty Ignacy Loyola na ikonie ma charakterystycznie ułożone dłonie:
- jego prawa dłoń poprzez zbliżenie palców kciuka i serdecznego wyraża wyznanie wiary we Wcielenie, w unię hipostatyczną: że Jezus Chrystus jest jednocześnie Bogiem i człowiekiem
- pozostałe trzy palce są wyznaniem wiary w Trójcę Świętą, w to, że Bóg jest „utkany” ze wzajemnych relacji Trzech Osób i jest miłością w swej istocie, nawet gdyby nie stworzył świata byłby w swej nagłębszej strukturze samą miłością.

Lewa dłoń św. Ignacego charakterystycznie składa wskazujący palec na usta, wyrażając milczenie: milczenie z jednej strony przed Tajemnicą Boga i jednocześnie słuchanie Boga (św. Ignacy kładzie nacisk na szukanie woli Bożej w życiu człowieka, z jego charakterystycznym magis), wsłuchaniem się w Boże Słowo (stąd w ikonie symbolicznie, dość mocno wyeksponowane zostały uszy świętego, jakby chciały malarsko wypowiedzieć biblijne Szema Israel). Z drugiej strony jest to wyraz pewnej mądrości udzielającego ćwiczeń duchownych (rekolekcji), aby słuchać bardziej drugiego niż być jedynie skłonnym do pouczeń, aby rozpoznać działanie Ducha Bożego w sercu rekolektanta.

Strój świętego charakterystyczny dla hiszpańskiego duchownego epoki Loyoli jest utrzymany w tonacji kolorystycznej czerni i brązów, co także ma znaczenie symboliczne. W ikonografii czerń zarezerwowana jest dla otchłani a także dla wielkich mnichów-ascetów, którzy zrezygnowali z życia światowego, wiążąc się szczególnymi ślubami z Bogiem. Brąz jest naturalnym kolorem ziemi (tu przewaga umbry palonej), jedności z tym, co ziemskie, stworzone, z kosmosem, materią, którą św. Ignacy nakazywał wykorzystywać do ostatecznego celu człowieka.

„Wszystkie rzeczy na obliczu ziemi stłużą do celu, do jakiego człowiek został stworzony”
i w takiej mierze, w jakiej owe „rzeczy na obliczu ziemi” pomagają mu w dojści do tego celu.

Twarz odzwiercielda do pewnego stopnia naturalne podobieństwo świętego (zarost, włosy, zakola, kształt twarzy, zmarszczki, rysy), choć ikona nie jest portretem i zachowuje charakterystyczny schematyzm i oświetlenie: źródło światła nie jest na zewnątrz, ale wewnątrz świętego i jest ostatecznie blaskiem Bożej obecności, która jest symbolicznie komunikowana przez charakterystyczne rozświetlenia.

Złote tło w ikonie oznacza boską światłość: święty cały zanurzony jest w blasku Bożej światłości. Złoto nie jest interpretowane jako kolor, ale jako światło.

Napis na ikonie jest w języku greckim czcionką staro-cerkiewno-słowiańską z odpowiednimi znakami abrewiacji i akcentów [ho Hagios Ignatios ho Loiola].

Ikona jest napisana według średniowiecznych receptur malarstwa ikonowego. Na deskę naklejone jest płótno wygotowane w kleju ze skóry królika, następnie na cześć 12 Apostołów nałożonych zostało 12 warstw lewkasu (zaprawy kredowo-klejowej). Złocenie wykonane zostało szlagmetalem i zabezpieczone szelakiem. Warstwa malarska została wykonana suchymi naturalnymi pigmentami, a jako spoiwo zostało użyte żółtko kurzych jaj i wino mszalne oraz olejek goździkowy według podręcznika atoskiego mnicha Dionizjusza z Furny.

Ikona została poświęcona w parafii św. Anny w Zabrzu 24 maja 2009 r.

***

Specyfika ikony

W ikonie wszystko podporządkowane jest teologii. Przede wszystkim proces jej powstawania jest wysiłkiem człowieka do takiego przekształcenia świata materii, aby świat został „uchrystusowiony”, przebóstwiony. Dlatego ikonograf używa materii nieożywionej (kredy, pigmentów uzyskiwanych z minerałów, skał, kolorowych ziem, złota) oraz ożywionej (drewno, kleje ze skóry królika i pęcherzy jesiotra, płótna), aby tę materię przekształcić w oblicze Boga, ukazać w materii jej ostateczny cel. Taki sposób kontemplowania materii, który pozwala wyłonić z niej oblicze Boga, pozwala człowiekowi „widzieć wszystko w Chrystusie”, który stał się cząstką materii, którego ciało złożone jest z tej samej materii, co gwiazdy, trawa, skały i każdy człowiek. Stąd technologia tworzenia ikony w całości przesycona jest symboliką.

Deska, na której malowana jest ikona, swoją symboliką odwołuje się do rajskiego drzewa życia oraz do „drzewa, na którym zawisło Zbawienie świata”. Na deskę naklejane jest płótno, które przypomina nam płótno Świętego Mandylionu, który ma moc uzdrawiania. Stąd ikona, ze względu na związek z Osobą Jezusa Chrystusa, zawsze będzie miała aspekt terapeutyczny. Na przyklejone płótno nakłada się w odpowiedni sposób 12 warstw tzw. lewkasu (zaprawy kredowo-klejowej). Liczba ta symbolicznie nam ma przypominać 12 pokoleń Izraela oraz Apostołów, na których zbudowany jest Kościół. Do każdej czynności w procesie powstawania ikony są tradycyjne modlitwy „Rytuału ikonopisarskiego”, mające na celu uświęcenie twórcy ikony, jak i patrzących.

Kształt deski ikony jest charakterystyczny: zazwyczaj z tego samego drewna utworzone jest niejako obramowanie (nazywane polem). Płaszczyzna wewnątrz tego obramowania nazywana jest „kowczegiem” czyli Arką, miejscem świętym, tabernaculum, na którym przedstawia się Oblicze Boże czy oblicze świętego, który jest nośnikiem Bożego Ducha.

Następnie rylcem wyżłabia się w ikonie rysunek, „pisze” się kształty przedstawianego misterium, a modlitwy, które temu towarzyszą są prośbą o wyrycie Prawa Bożego (Tory) w sercu ikonopisca tak, jak Mojżeszowi Bóg wyrył Prawo na kamiennych tablicach dla Izraela. Na wyszlifowaną zaprawę nakleja się różnymi technikami złoto, które uważa się nie za kolor, ale za światło, ponieważ postać święta cała jest zanurzona w Bożej Światłości. Złoto (w 24-karatowych płatkach) nakleja się bądź na „mixtion” (wytrawę ze szlachetnych żywic), uzyskuje się wtedy efekt matowy; bądź też na charakterystyczną glinkę wydobywaną w Armenii (wtedy można złoto polerować kamieniem agatu lub zębem wilka). Inne metale można zabezpieczać szelakiem (odchodami cejlońskich mszyc).

Farbę uzyskuje się ze zmieszania naturalnego pigmentu (ziem, minerałów) z żółtkiem jajka, winem mszalnym, olejkiem goździkowym. Uzyskuje się w ten sposób tzw. temperę jajeczną. Technika malowania jest odwrotna niż zazwyczaj w malarstwie olejnym: wydobywa się światło z ciemnych barw przechodząc do coraz jaśniejszych. Ikona zasadniczo nie ma światłocienia, blask postaci „bije od wewnątrz”, jest obrazem świętości.

Ikona zostaje opisana za pomocą liter, skrótów, aby jednoznacznie określić przedstawione osoby i podkreślić związek słowa i obrazu. Ikonografowie zwracają uwagę na fakt, że „Słowo, które stało się ciałem” jest jednocześnie (i nie w mniejszym stopniu) „Obrazem Boga Niewidzialnego”.

Uwieńczeniem ikony jest poświęcenie jej przez kapłana. Według średniowiecznego rytuału ikona powinna znajdować się na ołtarzu, na którym jest sprawowana Eucharystia przez 40 dni, po czym następuje bardzo uroczysty obrzęd jej poświęcenia. A ikonograf jest pierwszym, który powinien oddać pokłon Bogu przedstawionemu w ikonie.

Celem ikony nie tyle jest ilustrowanie i narracja (opowiadanie o czymś czy o kimś), co uobecnianie świętego, jednocześnie nie tyle ozdabianie, wystrój wnętrz, co prowadzenie do modlitwy i wskazywanie na Boga.

Często używa się sformułowania, że ikonę się „pisze” a nie „maluje”. Jedno i drugie określenie jest poprawne, z tym, że „pisanie” ikony zawiera swoją teologię: tak jak Pismo Święte jest napisane za pomocą liter na nośniku najczęściej papierowym, tak ikona jest zapisem tego samego Orędzia Ewangelii, które jest w Biblii, z tym, że na nośniku najczęściej drewnianym, za pomocą lini, kolorów, kształtów…

Niektórzy uważają, że słowo "pisać” ikonę jest rusycyzmem, ale może to być dalekie echo dekretu Soboru Nicejskiego II (787 r.), w którym czytamy, że człowieczeństwo Jezusa Chrystusa jest perigraphen czyli „do opisania”, możliwe do przedstawienia w jakijś formie graficznej – stąd „ikono-grafia” z greckiego, a w słowiańskich językach „ikono-pisanie”.

ks. Dariusz Klejnowski-Różycki